Czy IV Dyrektywa na dobre zakończy poufność rajów podatkowych?

W dniu 20 maja 2015 r. Parlament Europejski przyjął tzw. IV dyrektywę w sprawie zapobiegania wykorzystywania systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, która zmieniła dotychczas obowiązujące rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchyliła dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE. Dyrektywa weszła w życie 25 czerwca 2015 r., wzmacniając tym samym unijne środki obronne przeciwko praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Celem przyjętej dyrektywy jest zapobieganie wykorzystywania unijnego systemu finansowego do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, a w konsekwencji zapewnienie integralności, stabilności i wiarygodności sektora finansowego oraz wzmocnienie rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Dyrektywa ma dostosować przepisy do zaleceń Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF) z 2012 roku, prowadząc do spójności z rozwiązaniami stosowanymi na szczeblu międzynarodowym. W niektórych kwestiach nowe unijne przepisy wykraczają jednak poza wymogi FATF i wprowadzają dodatkowe zabezpieczenia.

Dyrektywa ta ma niebagatelne znaczenie dla osób korzystających ze spółek ulokowanych w rajach podatkowych i korzystających z usług trustów tzn. zarządzania spółkami za pomocą nominowanych niepowiązanych z właścicielem osób. I tak najwięcej wątpliwości w odniesieniu do omawianej dyrektywy wywołują jej postanowienia dotyczące rejestru beneficjentów rzeczywistych. Kontrowersje powstają ponieważ niektóre informacje, dotyczące beneficjentów rzeczywistych staną się dostępne dla określonego grona osób, a w niektórych przypadkach – prawdopodobnie również dla szerszej opinii publicznej. Powyższe wynika z faktu, iż w ramach implementacji IV AML wszystkie państwa członkowskie są zobowiązane zapewnić przechowywanie informacji o beneficjentach rzeczywistych w centralnym rejestrze dla beneficjentów rzeczywistych prowadzonym dla osób prawnych, funduszy powierniczych i innych podmiotów prawnych. Z punktu widzenia analizowanego zagadnienia, najważniejsze jest więc to, jakie informacje będą gromadzone w rejestrze, a także kto będzie posiadał do niego dostęp.

Nowa dyrektywa stara się wyjść naprzeciw dotychczas istniejącym problemom, jakie pojawiają się przy identyfikacji beneficjenta rzeczywistego, doprecyzowując postanowienia w tym zakresie. W artykule 3 (6 ) dyrektywy, beneficjent rzeczywisty został zdefiniowany jako „osoba fizyczna będąca ostatecznym właścicielem klienta lub sprawująca kontrolę nad tym klientem lub jako osoba fizyczna, w imieniu której przeprowadzana jest transakcja lub działalność (…)”

W przypadku podmiotów o charakterze korporacyjnym, beneficjentem rzeczywistym będzie każda osoba fizyczna, która ostatecznie jest właścicielem podmiotu prawnego lub go kontroluje, posiadająca bezpośrednio lub pośrednio pakiet akcji lub udziałów wynoszący co najmniej 25 % plus jedna akcja (udział) lub udział własnościowy większy niż 25 %. Co więcej, w IV dyrektywie doprecyzowano, iż w przypadku, gdy nie ma podmiotu, który posiada takie prawo lub zachodzą wątpliwości czy określona osoba jest beneficjentem rzeczywistym, osoba fizyczna, która zajmuje wyższe stanowisko kierownicze będzie traktowana jako beneficjent rzeczywisty. W efekcie pojęcie beneficjenta rzeczywistego zostaje uściślone poprzez wskazanie, iż próg 25 % odnosi się do każdego z poziomów własności bezpośredniej i pośredniej oraz wprowadzenie możliwości wskazania osób sprawujących kontrolę w postaci np. zarządu. Zmienione przepisy mają każdorazowo umożliwiać pełną identyfikację beneficjenta rzeczywistego, która nie może sprowadzać się jedynie do wskazania osoby prawnej, co bardzo często zdarzało się w dotychczasowej praktyce.

W przypadku trustów za beneficjentów rzeczywistych będą uważani: założyciel, powiernik (powiernicy), sprawujący nadzór (o ile taka osoba istnieje), beneficjenci oraz inne osoby fizyczne sprawujące ostateczną kontrolę nad trustem w drodze własności pośredniej lub bezpośredniej lub w inny sposób. Natomiast w przypadku podmiotów prawnych, takich jak fundacje oraz w przypadku porozumień prawnych podobnych do trustów będą to osoby fizyczne posiadające równoważne lub podobne stanowiska do tych, o których mowa w przypadku funduszy powierniczych.

Odnosząc się natomiast do kręgu podmiotów, które będą upoważnione do  dostępu do informacji przechowywanych w centralnym rejestrze, to zgodnie z postanowieniami dyrektywy informacje te mają być dostępne we wszystkich przypadkach dla:
(a) właściwych organów i organów analityki finansowej, bez żadnych ograniczeń;
(b) podmiotów zobowiązanych, w ramach stosowania zasad należytej staranności wobec klienta;
(c) wszelkich osób lub organizacji, które mogą wykazać uzasadniony interes. Przy czym dyrektywa stanowi, że takie osoby mają dostęp do co najmniej takich informacji jak: imię i nazwisko, miesiąc i rok urodzenia, obywatelstwo i państwo zamieszkania beneficjenta rzeczywistego, a także informacje o skali i charakterze posiadanego udziału. Podmioty wskazane w punktach (a) i (b) będą więc miały dostęp do o wiele szerszego zakresu informacji.